Onbekend woord

Door (kruiswoord)puzzelen en woordspelletje te doen leer je wel eens een nieuw woord.
Het zijn zelden woorden die je in de “gewone” spreektaal gebruikt, desalniettemin vind ik het leuk om de herkomst te achterhalen. ( als het woorden met “onmogelijke” letters zijn, is het fijn om met wordfeud of scrabble bv. met de q of x méér mogelijkheden tot je beschikking te hebben)

Deze keer zag ik, voor het eerst het woord “qatten” voorbij komen.
Het woord qat ken ik van Wordfeud (volgens mij is dat het enige woord met een q zonder dat het dooreen u gevolgd wordt)

Qat, ook wel “khat” is een drug, bladeren van een struik, de Catha edulis.
Die struik komt voor in landen als Ethiopië, Somalië en Jemen en wordt daar al eeuwenlang als medicijn én als roesmiddel gebruikt.

Ik heb noch de stuff noch het woord (in spreektaal) ooit gebruikt.
Bij het woordspelletje Wordfeud mag qat, maar ook het meervoud qats en zelfs de verkleinwoorden: qatje en qatjes worden wel eens gemaakt!

Uit bovenstaande volgt dat “qatten” dus NIET het meervoud is van qat.
Wat dan wel? Een werkwoord?
Ik zoek het op en zie:

Tegenwoordige tijd qatten
Ik qat
Jij qat
qat jij?
U qat
Hij/Zij/Het qat
Wij qatten
Jullie qatten
Zij qatten

Een werkwoord dus, maar wat betekent het?
En dan komt de raarste zin die ik ooit bij een betekenisuitleg voorbij zag komen:
Zich katoen houden.
De verklaring daarvan staat er (gelukkig) achter: d.w.z. zich stil, bedaard, rustig houden.
En ook de herkomst: qatten komt van het Hebreeuwsche qatôn (qôtaun), dat klein betekent!
Weer wat geleerd!

Slechts 0,11% van alle (Nederlandse!) (leen)woorden beginnen met een q.
Volgens www.encyclo.nl beginnen 1011 woorden met een qu en zijn er slechts 10 woorden met een q alleen ( daar tellen ze dan: eq, bq en sq bij, dat volgens mij afkortingen zijn (zelfs de letter q wordt daar meegeteld als woord!)

Ik ken wel woorden beginnen met een Qu anders dan (a)qua, maar die komen of uit Latijn, Frans of Engels en in de praktijk blijft het in woordspelletjes bij quad (=motor met vier grote, brede wielen bestemd voor zwaardere terreinen) quiz, quilt (doorgestikte patchwork deken), quasi, queen en quote en daar alle vormen van (woorden als aquarel, equipe en plaque zijn in woordspelletjes (wf, scrabble of stapelwoord) maar zelden mogelijk.

Boswonderen

Soms zie je, in een bos, een mooie stronk,

een vreemd gevormde tak (waarvan mijn lief ooit nog een “kunstwerk” maakte),

soms zie je “andere” dingen zoals hoog in de boom een kabouter op een tak, of gewoon een op de grond

En heel soms zie je iets echt vreemds: een met ballen versierde taxusstruik midden in een bos- en bijzondere kerstuiting in de “ Hollandse boswildernis “

Onlangs zagen wij echt iets heel aparts midden in een bos; een soort soeplepel aan een ketting aan een boom.

De boom bestond uit vele stammen, die een soort “vork” vormde, waarin helder water in een soort “kommetje” stond (het had de vorige dag behoorlijk geregend) De ketting van de lepel was net lang genoeg om water uit het kommetje te scheppen. Voor wie of wat? Geen idee, maar vreemd was het.

Maar het zijn niet alleen “ bijzondere“ dingen in een bos die opvallen, soms zijn ook de
“ gewone“ dingen “ bijzonder“

Rutte roept op

Eergisteren in de persconferentie werd meegedeeld dat er 1,2 miljoen mensen niet COVID-19 gevaccineerd zijn omdat ze dat (nog) niet willen.
1,2 miljoen dat is heel veel!
Minister President Rutte riep op om, als je mensen in je omgeving kent die niet gevaccineerd zijn, met ze te praten en ze over te halen om zich wél te laten vaccineren.

Ik denk niet dat ik aan die oproep nu nog gehoor geef.
Ik ken, in mijn omgeving, wat mensen die niet gevaccineerd zijn, mijn ervaring: er valt hierover niet mee te praten!
Zoals:
Een middelbaar stel dat ALTIJD al tegen vaccineren was (het is in deze eeuw niet nodig als je gezond leeft en eet) wil dus ook de COVID prikken niet.
Toen hun kinderen klein waren hebben we al gesproken over het niet-geven van de DKTP-injecties. Hun mening staat in BETON, niet te veranderen! ( zij: waarom denk je dat ze die prikken willen geven? Er is veel geld mee gemoeid!)

Een stel 80+; géén COVID-19 vaccinatie; We moeten toch ergens aan doodgaan! Er zijn teveel mensen op de wereld, daarom gebeurt dit.

Een stel onder de 30; hij: Als “ze” zeggen dat iets MOET, gooi ik sowieso mijn kont tegen de krib.
(Met hem heb ik wel (op anderhalve meter) gepraat!) Hij heeft onlangs de 1^e COVID-prik gehaald, niet door mijn toedoen, maar omdat hij iets wil, dat alleen met inentingsbewijs toegestaan wordt (dié maatregel werkt dus wél)

Een vriend met een progressieve ziekte komt zijn huis amper uit en laat zich daarom niet vaccineren.

Ik kán sowieso niet met deze mensen praten want behalve dat ze rigide zijn, kom ik niet (meer) in hun nabijheid.
Niet voor hun en niet voor mijn veiligheid.

OMT-lid Jan Kluytmans (arts-microbioloog) voorspelde eergisteren dat een groot deel van de 1,2 miljoen niet-gevaccineerden (zo niet alle) corona gaan krijgen. Daar zullen dan ook weer mensen van in een ziekenhuis belanden.
Ziekenhuizen die nu de stroom patiënten al amper aankan.
Een somber scenario waarvoor ik mijn hart vasthoud én waarvan ik hoop dat deze microbioloog géén gelijk krijgt.

BEL-ARTiesten

In 2008 gingen de BEL-dorpen (Blaricum, Eemnes en Laren) een, voor die tijd, unieke samenwerking aan: de BEL-combinatie (samen tellen deze gemeentes ongeveer 30.000 inwoners) De gemeenten Blaricum en Laren liggen in de provincie Nrd.Holland en de gemeente Eemnes in de provincie Utrecht.

Met het samenwerkingsverband kwam er ook één gemeentehuis! Op 7 oktober 2009 werd het nieuwe gemeentehuis aan de Zuidersingel 1-5 in Eemnes in gebruik genomen; hier is tevens het BEL-kantoor gevestigd.
Door dit gebouw is het samenwerkingsverband tussen de drie zelfstandige gemeenten fysiek zichtbaar is geworden (ontwerp: Amsterdamse bureau ADP Architecten)

Behalve allerlei “gemeentezaken” zijn er soms ook tentoonstellingen te zien in de openbare ruimte van het Gemeentehuis (toegankelijk tijdens de openingstijden)

Vanwege de Coronapandemie waren er een tijd geen tentoonstellingen te zien,
NU is er t/m eind december kunst te zien van BEL-ARTiesten.

Dit laatste is een woordspeling omdat BEL-Art een Stichting is die zich bezig houdt met werk van kunstenaars in de spotlights te zetten.
NU staat de kunst van de kunstenaars, die deze stichting vormen zelf in de schijnwerpers

Als je het gemeentehuis binnen komt valt, in de openbare ruimte, meteen HET PAARD op.
Niet bij deze tentoonstelling horend maar immer aanwezig :een zwart paard mét lampenkap op zijn hoofd.

Eliza van der Werff’s schilderij “Mijn verjaardag in Coronatijd” staat prominent op een ezel.
Verder hangt en staat er werk van beeldend kunstenaar Kees Kerkhof, (die zich, dmv een folder, ook aanbiedt voor optredens als klankzanger van Griekse en Russische “wereld” muziek)
En er is werk te zien van de kunstenaars Bia Maas en Karin de Boer.

Als u in de buurt bent, rijdt er even langs, mooie gelegenheid om dit aparte gemeentehuis dat 3 gemeentes herbergt eens te bekijken én de kunst die er hangt

Black Friday

Al een tijdje word ik doodgegooid met reclames op telefoon, laptop, in krant en bladen over Black Friday, alsof we niks anders te doen hebben dan kopen, kopen en nog eens kopen!

Om te zien wáár al dat geroep om klanten nu eigenlijk vandaan komt ben ik even in het fenomeen Black Friday gedoken. Waar komt het vandaan?
Amerika. Natuurlijk, waar anders

Het schijnt dat de eerste keer dat de term Black Friday werd gebruikt door de politie van Philadelphia was, in de jaren ’50! De verkeersdrukte was daar, op de dag ná Thanksgiving, zo erg dat het ZWART zag van de auto’s!
Dit heeft (nog) niets te maken met het trekken van klanten met hoge kortingen, zoals de DIE dag (dagen) nu “ingevuld” wordt.
Black Friday blijkt in Amerika DE dag te zijn om te starten met de kerstinkopen!

Eerst vieren de Amerikanen en Canadezen Dankzeggingsdag.
De Amerikanen de vierde donderdag in november, Canadezen vieren het op een andere dag.

Ze zeggen dank voor (oorspronkelijk) de oogst én alle andere goede dingen. Veel werknemers hebben die dag dan vrij!
De dag ná Thanksgiving gaan de winkels vroeger open en geven ze hoge (tot wel 75%) korting om mensen naar de winkels te lokken.
Mensen staan voor die aanbiedingen soms uren in de rij!

Helaas is deze (stomme) traditie ook naar Nederland overgewaaid en wordt ook hier op die dag de focus gelegd op kopen, kopen en nog eens kopen. Vaak gaan de zogenoemde waanzinnige aanbiedingen al een week eerder in en gelden ze tot Cyber Monday ( marketingterm voor de start van online Klaas/Kerstshoppen)

De Consumentenbond waarschuwt dat veel van die chocoladeletteraanbiedingen niets voorstellen; slechts één op de 10 aanbiedingen is de moeite waard (onderzoek !)
(Bij de van – voor prijs moet de van- prijs van minstens 3 maanden vóór black Friday gehanteerd worden, iets dat vaak NIET gebeurd, zo blijkt)

Ik voeg hier een waarschuwing van mezelf aan toe: Nu, in Coronatijd lijkt het me niet slim om massaal naar winkels te gaan en ook nog eens in de rij te gaan staan ( in de rij staan om je geld ergens af te geven vind ik sowieso een enorm stom idee)

Eerst dankzeggen voor wat je hebt en de dag erna meer, en nóg meer gaan kopen?????
Rare jongens, die Amerikanen*)
En wij Hollanders? Wij volgen ze na!

*) vrije interpretatie van Obelix, die vaak “Rare jongens, die Romeinen” zei.

Zeldzaam woord

Door (kruiswoord)puzzelen en woordspelletjes te doen leer je wel eens een nieuw woord. Het zijn zelden woorden die je in de “gewone” spreektaal gebruikt, desalniettemin vind ik het leuk om de herkomst te achterhalen. (als het woorden met “onmogelijke” letters zijn, is het fijn om bv. met de q of x méér mogelijkheden te hebben en de woorden zelf te kunnen gebruiken in woordspelletjes

Onlangs zag ik weer zo’n woord en zocht het op.
Een heel bijzonder woord, een woord dat betekent dat het maar één keer (in een tekst of zelfs in een taal)* voorkomt!!

Hapax

Het is een Grieks woord, oorspronkelijk hapax legomenon,(afgekort in het Nederlands tot hapax) dat afkomt van de Griekse woorden
apax (ἅπαξ) = éénmaal en
legómenon (λεγόμενον) = dat wat gezegd wordt

Natuurlijk ga ik naar een voorbeeld zoeken, zo’n woord ken ik (“natuurlijk”) niet, hoe groot is de kans dat ik nét toevallig DAT gelezen heb waar dat woord ín of óp staat?
Maar tot mijn verbazing ken ik wel een hapax; “Dodemansbrief”, een woord verzonnen door de dichter Willem Wilmink (1936-2003) aan het eind van zijn leven.

Ik las dat hapax oorspronkelijk speciaal gezegd werd van woorden uit het werk van Homerus.
Het schijnt dat in Homerische woordenboeken hapaxen vaak met een speciaal teken staan aangeduid.

Als een hapax een “verzonnen” woord is, dan lijkt mij de betekenis van het woord feitelijk niet zeker!

In de Staatscourant (Officiële uitgave van het Koninkrijk der Nederlanden sinds 1814 ) Nr. 35790 uitgegeven op 21 oktober 2015 staat in een
Mededeling van de Minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap nr. 801624, (houdende de publicatie van de woordenlijst zoals op 12 juli 2015 vastgesteld door het Comité van Ministers van de Nederlandse Taalunie, Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) in één van de 749 bijlagen op pagina 281 het woord “hapax” vermeld.

In een onderzoek van het Centrum voor Leesonderzoek (vakgroep Experimentele Psychologie) werd het woord “hapax” herkend door: 9 % van de Nederlanders en 13% van de Vlamingen
IK zat niet bij de 9% van de Nederlanders die het kende. NU wel. En U lezer, ook!

[Toen ik toch op die internetsite van het Centrum voor Leesonderzoek was, heb ik meteen even zelf de test gedaan van hoeveel Nederlandse woorden ik ken ( ik moest mijn ego even opkrikken na het niet kennen van het woord HAPAX)
Dat opkrikken lukt want ik bleek 87% van de woorden te herkennen (én bovengemiddeld gescoord te hebben). Dan heeft dat lezen, schrijven, puzzelen en opzoeken tóch zin gehad]
Als u de test wil doen: http://woordentest.ugent.be/woordentest]

Herten?

We wandelen in een bos. Er zouden daar herten moeten zitten

Er staat een verbodsbord voor mensen met honden; er is een natuurbrug en als honden daar hun geur achterlaten wil het wild er niet meer overheen, terwijl de natuurbrug is aangelegd om de dieren een doorgang te geven, zodat ze een groter leefgebied tot hun beschikking krijgen.

Ik zou het enig vinden een hert of ree in een bos te zien, toch anders dan in een hertenkamp.
We wandelen veel in bossen maar zien geen herten of reeën. (Vanuit de auto, als we naar de Achterhoek rijden, soms één of meer in een weiland of aan de rand van het bos)
Ik vrees dat Nederland té druk wordt om nog veel in het wild levende zoogdieren in onze bossen te kunnen herbergen. Alleen op de Veluwe weet ik een plek waar je bijna zeker, tegen de schemering, nog wild kan zien.

Twee dagen later wandelen we in een ander bos; er staat een informatiebord, ook daar staan herten op, ook hier zouden ze dus moeten zitten. Weer zien we ze (helaas) niet!
Het heuvelt hier een beetje en is een gemengd bos, gigantisch hoge naaldbomen naast kleinere berken en beuken. Hier en daar afgewisseld met wat hulst.

We zien zelfs een struik met gele én rode hulstbessen. Waarschijnlijk zijn het twee in elkaar gegroeide struiken, maar het onderscheid is niet te zien.
Ook naast zo’n hoge woudreus staat een klein iel hulstboompje maar wél met rode besjes!

De grond is bezaaid met geel, bruin en rood, een prachtig herfst tapijt. We horen een specht maar kunnen hem niet lokaliseren.
In een grote hoge hulstboom horen we enorm geritsel, na een tijdje vliegen er twee houtduiven uit; lomperiken zijn het! Het is hier verder enorm stil, tijden heb ik niet zo’n stilte “gehoord” geen weg op de achtergrond, één zingend vogeltje en verder STILTE.
We genieten.

Als we met de auto terugrijden besluiten we onderweg iets lekkers te halen; er staat op een parkeerterrein bij een woonwarenhuis een gebakskraam, weten we. Als we voor het woonwarenhuis staan en naar de gebakskraam lopen zie ik 2 grote herten(?!) staan.
Dus hebben we toch nog 2 herten gezien, al waren het dan geen levenden en al was het dan niet in het bos!

Vliegende dieren onderkomens

Wij, mensen, doen nogal wat om vliegende dieren naar onze tuinen te lokken.
We willen vogels, insecten én de enige vliegende zoogdieren “beschermen”; voor uitsterven behoeden; een rustige plek geven om te broeden, maar we willen óók dat ze ons vermaken, voor ons “optreden”, als we ze (vaak) achter glas gadeslaan.

In de loop van de jaren heb ik nogal wat vogelhuisjes, nestkastjes, vleermuiskasten en insectenhotels gezien en soms ook gefotografeerd

Vleermuizenonderkomens
Ik heb er een aantal bijeengezocht om u de variatie te laten zien.
Variatie ook in “nestkastjes”

De natuur heeft een rijke variatie aan vliegende dieren.
Wij mensen hebben fantasie als het op het maken van hun onderkomens aankomt!

Een insectenhotel is een door de mens, met natuurlijke materialen vormgegeven. overlevingsplaats voor heel wat dieren. (In de onze zitten voornamelijk oorwurmen en spinnetjes)

Er zijn insectenhotels in allerlei formaten en vormen

Iets dat ik zelf nog nooit ergens gezien heb, maar waarvan ik afbeeldingen op internet zag, is een vlinderhotel.
Vlinders overwinteren op een beschut plekje. Zelf heb ik wel eens een overwinterende vlinder op de zolder gevonden
Het leek mij leuk om vlinders in onze tuin een kans te geven om in een “hotel te overwinteren” Maar toen ik las “Blijft je vlinderhotel leeg? Niet getreurd. Vlinders kruipen van nature toch liever op andere plekjes, zoals schuurtjes, houtstapels of struiken.” heb ik maar géén vlinderhotel aangeschaft; ze komen wel “op onze andere plekjes”

Tol

In de vakantie rijdend in bijvoorbeeld Frankrijk kom je tolwegen tegen, je betaalt geld om over deze wegen te mogen rijden. In Frankrijk kennen ze geen wegenbelasting (de rest van het wegenonderhoud wordt door benzineaccijns gefinancierd)

In Nederland kennen we geen tolwegen meer, vroeger wel.

Wegen werden vroeger in Nederland ingedeeld in drie klassen: rijkswegen, departementale wegen en lokale of “buurtwegen”
Heel vroeger (voor 1800) was maar ca. 500 km van de wegen in Nederland voorzien van bestrating.
De wegen die bestraat waren werden ook wel Straatweg genoemd. (In mijn geboortedorp ligt de Hilversumsestraatweg, nooit heb ik over die naam nagedacht, anders dan de weg van Baarn naar Hilversum: NU weet ik dus dat DIE weg, kennelijk eerder dan andere wegen bestraat was.)

Rond 1850 waren de meeste rijkswegen verhard.
In de tweede helft van de negentiende eeuw werden ook veel regionale en lokale wegen sterk verbeterd.
Rond 1900 was ongeveer 1200 kilometer rijksweg bestraat. Meestal met gebakken klinkers.

Waar veel zwaar verkeer was, gaf men de voorkeur aan keien van Belgische hardsteen of Duits basalt zogenoemde “kinderkopjes” (De naam kinderkopje duidt op de grootte van de stenen: zo groot als het hoofd van een kind)

Bestrate wegen vond men heel vroeger alleen in- en direct buiten de steden.
Verbetering van wegen en de aanleg van bruggen vonden meestal plaats op initiatief van de steden zelf. Deze projecten werden soms gefinancierd door particulieren die daarvoor TOL mochten heffen, dat gebeurde in zogenaamde tolhuisjes.
Een tolhuis is een gebouw aan een verkeers- of waterweg, waar tol werd geheven en betaald. Meestal was het tolhuisje ook een dienstwoning waar de tolgaarder of tolpachter met zijn gezin woonde.

Bijvoorbeeld in en rond de BEL- gemeenten en omstreken*) financierde de maatschappij van de heren Huydecoper en van Maarseveen de bestrating van de weg van Naarden via Laren, Eemnes en Blaricum naar Huizen (Een deel van deze weg werd daarom in de volksmond ook wel de Maatschappijweg genoemd) Op dit traject staat nu nog een tolhuisje (1834 in gebruik genomen) op de Eemnesserweg in Blaricum

Ook in Huizen staat, met rieten dak, nu nog een tolhuisje
Het rieten dak vloog, door de vonkjes van de locomotief van de Gooische Stoomtram, die er vroeger vlak langs liep, nog al eens in de brand. De tolheffing daar is in 1930 opgeheven

Er zijn in den lande hier en daar nog wel wat tolhuisjes van vroeger. In Gorinchem (ook wel Gorcum of Gorkum) staat een groter tolhuis , daar werd rond 1425 riviertol geheven.
Nu is er een appartement in de toren aangelegd, dat per nacht te huren is (met uitzicht over de Merwede, volgens de persinfo); slapen in een tolhuis!

tolhuis Gorinchem: Monument en bed

*) B(laricum) E(emnes) L(aren)

Veranderingen

Soms vinden er in een mensenleven grote veranderingen plaats.
Veranderingen die men niet zelf in de hand heeft:
Ontslag en geen werk vinden (voor jouw leeftijdscategorie of jouw expertise); partner of kind wordt ernstig ziek; je moet gedwongen verhuizen of er komt iemand bij je inwonen waar je voor zorgen moet. Heftig om daarmee te moeten dealen.
Het komt op je pad.

Er zijn ook veranderingen die je WEL zelf in de hand hebt en die het leven zoals het eerst was, totaal veranderen.

Ik ken een paar mensen die hun leven een andere wending hebben gegeven: moedige mensen, die weliswaar de verandering ZELF in gang hebben gezet maar zich daardoor ook (voor een groot deel) op onbekend terrein begaven.

Twee vrijgezellen die na vele jaren “latten” besloten de stap te wagen en te gaan samenwonen.
Als je meer dan 40 alleen hebt gewoond, je eigen plekje heb gemaakt dan is het heel wat om dát op te geven en in plaats van een individu ook echt, dag en nacht, 365 dagen van het jaar een stel te worden.
Ze kochten een huis samen; een bijzonder huis, waarin zich een “samen” bevond, maar ook een terugtrekruimte voor beiden.
Het was een stap in het onbekende die (heel) goed uitpakte.

Een stel die hun hele leven samen (samenwonend én getrouwd) in de op 2 na grootste stad van Nederland woonden, gingen beiden een baan én woning zoeken op het platteland.
Minder banen in hun nieuwe woongebied; het ging niet van een leien dakje; allebei moesten ze “water bij de wijn doen” op banengebied.
Hun huis in de stad was “zo” verkocht, hun nieuwe huis kwam op bijzondere wijze tot ze.
Ze wonen en werken in hun nieuwe omgeving, waar het zó anders is dan in de stad.
De ruimte, de stilte, het tempo, het werk, ALLES is anders; het bevalt!

Een getrouwde vrouw die na jaren in het supermarktwezen gezeten te hebben en opgeklommen tot assistent manager “iets” anders wil, gaat haar Vrachtauto rijbewijs C met code 95 halen.
Er zijn veel vrachtwagenchauffeurs nodig en nog vóór ze alle benodigde certificaten gehaald heeft, kan ze al een baan als vrachtwagenchauffeur krijgen, die ze aanneemt zodra ze alle benodigde papieren heeft.
Ze is nog niet bij haar nieuwe baan begonnen, dus hoe het haar bevalt weten we nog niet, maar moedig is het, zo’n carrière switch.

Het bijzondere van deze gevallen vind ik, is dat de mensen niet ongelukkig waren in hun “eerdere” leven; het was geen noodzaak. Ergens hadden ze het gevoel dat het ook anders kon, durfden ze de uitdaging aan te gaan en zich in het “onbekende” te storten.
Bijzonder moedige mensen!