Het  Jiddisch

Jiddisch is een mengtaal van het Hebreeuws en het Duits.*)
Toen Asjkenazische Joden zich, in de zeventiende eeuw, gevlucht voor het geweld van de Dertig Jarige Oorlog (1618-1648), in Amsterdam vestigden kwam de taal Jiddisch met hen mee naar Amsterdam.  
(Asjkenaz is het Hebreeuwse woord voor Duitsland)

Amsterdam had, rond 1700,  de grootste (ca.10.000) joodse gemeenschap in West-Europa.Veel Jiddische woorden werden in onze taal overgenomen

Misschien om dat mijn vader, zijn vader, zijn vader etc. allen in Amsterdam geboren zijn,  zijn er ook in ons gezin behoorlijk wat Jiddische woorden blijven hangen.
Woorden als mesjogge (gestoord) stennis (ruzie, herrie) goochem (slim) geteisem of gajes  (tuig) achenebbisj (armoedig) mazzel (geluk) en pieremachochel (wankel voertuig) zijn woorden die ook ik, nog regelmatig gebruik.

Het woord dat ik onlangs in het spelletje wordfeud tegenkwam “golem” klonk mij wel Jiddisch in de oren, maar ik kende de betekenis niet.
Dát woord heb ik maar eens nagezocht. Het blijkt afgeleid te zijn van het Hebreeuwse woord gelem dat ruw materiaal of grondstof betekent.

Aan de Golem zit een legende vast: het was een mensfiguur gemaakt van klei en tot leven gewekt (rond het jaar 1580 ) door een Tsjechische rabbijn uit Praag (rabbijn Löw) De rabbijn had medelijden met de arme, hardwerkende mensen in Praag. Hij las in de Kabbala (Joods mystiek boek) dat je een golem (dienaar) kon maken van rivierklei van de Moldau (langste rivier van Tsjechië)
Hij ging met helpers naar de Moldau en kleide een figuur en sprak de spreuk, zoals in de Kabbala had gestaan uit om het kleifiguur tot leven te wekken.
De kleifiguur kwam inderdaad tot leven en hielp de arme mensen.

Ik las ook de afloop van de legende van de golem.
Naarmate de tijd vorderde wilde de Golem niet alleen maar helpen, maar ook gevoel krijgen: mens worden. Dát ging niet waarop hij zich tegen de mensen keerde en met stenen ging gooien.
De mensen probeerde hem te vangen, dat lukte niet.
De golem vluchtte en niemand heeft ooit meer van hem gehoord.

Een bijzonder verhaal, waarvan ik me afvraag of de woordspeler die het gebruikte, het kende.
Ik en nu ook, zijn weer een Jiddisch woord rijker; een woord met een verhaal erachter.

*) Zowel het Hebreeuws als het  Jiddisch wordt van rechts naar links geschreven.
De naam Jiddisch is afgeleid van Middelhoogduits Jüd